Os chiitas forman o outro gran grupo do islam que na actualidade aglutina a algo máis do 10% dos musulmáns. Son moi maioritarios no Irán (en torno ao 90% da poboación), maioritarios en Acerbaixán (70%), o antigo Iemen do norte (60%), Bahrein (55%), Líbano (35%) e Iraq (60%) e forman minorías en Afganistán (15%), Paquistán (20%), Turkmenistán (10%), Qatar (10%) ou Kuwait (25%). Seguidores de Alí, o xenro e primo de Mahoma, defensores da liña directa de sangue no acceso ao califato, foron fortalecendo unha vía que desde o punto de vista relixioso optaba por interpretacións do Corán moito máis elaboradas e místicas (e que están na orixe do sufismo). O chiismo tivo unha forte tendencia á disgregación formándose tres ramas principais que difiren na liña de sucesión de imáns que parte de Alí. Os chiitas definen o termo imán dun xeito que os particulariza. Para eles son os verdadeiros líderes espirituais da comunidade islámica, resultan infalibles en tanto que coñecedores dos segredos da verdadeira interpretación coránica (haqiqat, sentido verdadeiro) que confiou Mahoma ao único capaz de comprendela, o seu xenro Alí, o primeiro imán. Este coñecemento foise transmitindo aos seus sucesores na liña do imanato aos que se estima detentadores dunha especial santidade que caracteriza ao sangue dos alidas (descendentes de Alí). A mística do imanato foise complicando e chegou ao extremo de considerar aos imáns como seres dotados dunha emanación divina ou mesmo como seres propiamente divinos.
O asasinato de Alí en 661, ben aproveitado por Muawiya, apartou aos alidas do califato, a morte de Hasan, porén sobre todo de Husayn por orde de Yazid, sexto califa e sucesor de Muawiya marcou a ruptura definitiva cos omeias e a consolidación do sufrimento e a paixón como característica relixiosa chiita. O día da morte de Husayn é o día máis importante (aínda na actualidade) para os chiitas (e rememórase con signos extremos de dó e automortificacións), determina para eles o triunfo do reino da inxustiza e o extravío, os xustos e puros foron sacrificados e o sufrimento e a ocultación (taqiyya disimulo da pertenza á «verdadeira» fe) convertéronse en virtudes do «verdadeiro» musulmán.
O chiismo foise consolidando como unha alternativa ao islam califal e desenvolvía formas de pensamento e de conduta que se presentaban como contramodelos. Así como no islam sunita non hai un grupo sacerdotal que detente o dogma, no chiismo destaca a tendencia a crear unha estrutura eclesiástica na que os imáns infalibles e de carácter case
divino e os seus sucesores e intermediarios (aiatolas ayatullah, «signo de Deus» ou mulás e ulemas de alto rango mujtahid) posúen un gran poder na toma común de decisións e son reverenciados en vida e venerados tras a súa morte. O caso máis destacable é o do aiatola Khomeini, cuxas decisións, aínda morto, pesan como ordes inapelables entre os seus seguidores (situación que sofre Salman Rushdie, cuxa condena á morte ninguén parece disposto ou capacitado para levantar). No que se refire á interpretación coránica, o chiismo tamén insiste en propiciar unha vía que supera o legalismo para desenvolver o esoterismo: as revelacións de Deus teñen un sentido verdadeiro (haqiqat) soamente accesible a uns poucos, quintaesencia dos musulmáns, capaces de achegarse á fonte da profecía (teoricamente esgotada tras a predicación culminante de Mahoma, selo dos profetas). O seguinte texto de Jafar, o sexto imán chiita é revelador:
O libro de Deus comprende catro cousas: a expresión anunciada, a dimensión alusiva, os sentidos ocultos, relativos ao mundo suprasensible e as elevadas doutrinas espirituais. A expresión literal é para o común dos fieis; a dimensión alusiva acaelle á elite; os significados ocultos incumben aos «amigos de Deus»; as elevadas doutrinas espirituais pertencen aos profetas.
Unha doutrina como a chiita, contramodelo do islam «estándar» serviu de bandeira de grupos de descontentos e de base ideolóxica para afirmar as identidades particulares no mundo islámico. O chiismo no Irán, por exemplo, marca a identidade propia dun territorio cunha historia relixiosa (literaria e lingüística) preislámica moi característica. Por medio da súa fe diferenciada, porén sen renegar do islam, mostraban a súa negativa a sucumbir á absorción e a desidentificación completas. Outro tanto ocorreu no Exipto fatimita onde nos séculos X-XII mantívose no poder unha dinastía chiita, que soubo aglutinar a bereberes e exipcios no seu enfrontamento contra o califato abasí. Esta capacidade do chiismo de servir de crisol para o descontento e a particularidade reverteu na tendencia a subdivisiones no propio movemento.
Os imáns chiitas
1. Ali ibn Abi Talib (m. 661)
2. ao-Hasan ibn Ali (m. 669)
3. ao-Husayn ibn Ali (m. 680)
4. Ali ibn ao-Husayn (m. 714)
5. Muhammad ao-Baqir (m. 733)
6. Jafar ao-Sadiq (m. 765)
(duodecimanos) (septimanos)
7. Musa ao-Kazim (m. 799) 7.Ismail ibn Jafar (m. 762 ou ocultado)
8. Ali ao-Rida (m. 818)
9. Muhammad Jawad ao-Taqi (m. 835)
10. Ali ao-Naqi (m. 868)
11. ao-Hasan ao-Askari (m. 874)
12. Muhammad ao-Mahdi (ocultado)
Así destacanse dous grandes grupos no chiismo, duodecimanos e septimanos (ou ismailitas), xunto a outros máis particularizados e nalgúns casos escindidos dos anteriores (zaiditas, drusos). Os chiitas duodecimanos (ithna ashariyya), os máis numerosos na actualidade (en Irán, Iraq e sur do Líbano) aceptan unha sucesión dinástica de doce imáns, dotados dunha forza divina que lles facía posuidores da total autoridade relixiosa e a absoluta lexitimidade como goberantes (non soamente por ser do sangue do Profeta, senón por posuír unhas virtudes espirituais extraordinarias). O último imán, Muhammad o Mahdi («o guía recto») que desapareceu a curta idade é o denominado imán oculto. Cren que non morreu senón que permanece en ocultación á espera de que chegue o momento en que poida facer prevalecer o seu reino de xustiza sobre a terra, castigando aos impíos e recompensando aos xustos. Os chiitas septimanos (sab'iyya) ou ismailitas (isma'iliyya) soamente recoñecen sete imáns estimando que o sucesor de Jafar foi o seu fillo Ismail, aparentemente morto antes que o seu pai, porén en realidade, segundo eles, entrado en ocultación para reaparecer no futuro como o Mahdi. A esperanza mesiánica é, por tanto, ingrediente crucial en ambos os chiismos (como o era no islam máis primitivo). Os ismailitas, que tiveron un momento de esplendor no Exipto da dinastía fatimita e coñecéuselles en Occidente (como consecuencia do seu papel na cruzadas) na súa materialización extremista no grupo dos Asasinos (hashishiyya), son minoritarios na actualidade e perduran nos grupos Bohoras (de Iemen e da India), nizaritas (destacan os seguidores do Aga Kan estimado como o cuadraxesimoséptimo imán chiita, situados principalmente na India), alauitas (ou nusairitas en Siria, que divinizan a Alí) e drusos (que divinizan ao califa fatimita Hakim 996-1021, cren na transmigración das almas e forman un grupo esotérico pouco numeroso porén influente no Líbano).
Publicacións
Ningún comentario:
Publicar un comentario